Dankbaar, en nog steeds een beetje verrast. Na zeven jaar voorzitter te zijn geweest blikt Leen Spaans terug op wat er de voorbije jaren allemaal is gebeurd rond de Alkmaarse verzetsheldin Truus Wijsmuller-Meijer. En het verhaal is nog lang niet voorbij, ziet hij. Toch treedt de 76-jarige voorzitter terug. Jos van Dam volgt hem op - en kan meteen zijn Duits gaan oppoetsen, zo blijkt.
Vele jaren was ze een beroemdheid, maar na haar overlijden in 1978 was Truus Wijsmuller-Meijer meer en meer in de vergetelheid geraakt. Terwijl ze toch véél gedaan had. "Ze was over de 80 en nog steeds bezig", brengt Spaans in herinnering. "Ze zette zich in voor abortusrechten. Voor mensen die een genderverandering wilden kunnen ondergaan. Voor verarmde artiesten. Voor de eerste ziekenauto's in Suriname, daar noemden ze haar in die tijd 'onze echte koningin', dat zegt toch veel!"
Maar het allerberoemdst werd Truus Wijsmuller als verzetsheldin. Zo'n 10.000 joodse kinderen wist zij uit de handen van de nazi's te redden. Al in 1938 begon ze kinderen in veiligheid te brengen door ze vanuit heel Europa naar Engeland te helpen oversteken. Een beeld op de Alkmaarse Mient herinnert hieraan.
"We hebben op voorhand echt totaal niet beseft wat daar de impact van zou zijn", bekent Leen Spaans in gesprek met Streekstad Centraal. Hij herinnert hoe een uitzending van De Wereld Draait Door, over de documentaire 'De kinderen van Truus', de juiste snaar wist te raken. "In 2015 hadden we in het tijdschrift van de Historische Vereniging Alkmaar al een artikel over haar. Maar zelfs toen viel het kwartje niet."
De 'doop' van het standbeeld van Truus Wijsmuller-Meijer in 2021. (foto: Streekstad Centraal)In die jaren was Spaans nog voorzitter van die vereniging, een rol die hij uiteindelijk negen jaar zou vervullen. Toen hij in 2017 stopte, negen jaar is namelijk de maximale termijn, richtte hij samen met andere belangstellenden de Stichting Truus Wijsmuller-Meijer op. In juli 2020 werd het beeld van 'tante Truus' midden op de Mient geplaatst.
Verder vertelde de stichting het verhaal in tijdelijke tentoonstellingen, als 'Pop Up Museum'. Er kwamen lessen op scholen, er kwam een website, een magazine, een podcast... Truus Wijsmuller is inmiddels een Alkmaars icoon en haar beeld is niet meer weg te denken uit de binnenstad.
Vorige week zondag was er ineens een grote verrassing voor de Alkmaarse stichting. In het VPRO-programma Zomergasten maakte de gast van die avond, oud-staatssecretaris Eric van der Burg, tijd voor het verhaal van Truus. "Dat was echt een cadeautje", vertelt Spaans enthousiast. Hij wist voorafgaand aan die uitzending nog echt van niks, benadrukt hij. "Mijn opvolger heeft meteen naar Van der Burg gebeld."
Die opvolger is Jos van Dam. Spaans stopt als voorzitter van de stichting en draagt vol vertrouwen het stokje over aan Van Dam. Daarmee komt er een ervaren voorzitter aan het roer van de stichting te staan, die zijn sporen verdiende in het Alkmaarse verenigingsleven. En: hij gaat het nog druk krijgen, voorspelt Spaans. "Want er komt een uitdaging op ons af..."
Leen Spaans (links) en Jos van Dam (foto: aangeleverd)Het beeld van Truus Wijsmuller is niet alleen de Alkmaarders opgevallen. Ook de talloze Duitse toeristen die Alkmaar bezoeken worden ermee geconfronteerd. Het verhaal van de verzetsheldin raakt ook hén. "Weet je, het zijn ook Duitse kinderen, die ze redde", brengt Spaans in herinnering. "Twee Duitse bezoekers van Alkmaar hebben daarom contact met ons opgenomen. Zij willen dit verhaal ook in Duitsland vertellen."
Dat contact leidde tot iets groots: een expositie in Duitsland, in Solingen. "De stad van Eichmann!" Adolf Eichmann, de beruchte jodenvervolger, die ooit toestemming gaf aan de kindertransporten van voor de oorlog, waarmee Truus Wijsmuller een generatie probeerde te redden.
Truus, ze komt dus naar Duitsland, in november. "We hebben de tentoonstelling naar het Duits vertaald. Wij gaan er ook heen. We zullen ons Duits een beetje moeten oppoetsen!"
En misschien gaat Truus ooit ook nog wel naar Amerika, waar veel aandacht is voor de kindertransporten. Spaans noemt schrijvers als Isabel Allende en Meg Waite Clayton, die over 'onze' Truus schreven. Wat begon met het initiatief om haar een beeld te geven, op een prominente plek in Alkmaar, is een internationaal verhaal geworden.
Het zal Spaans niet meer loslaten, dat verhaal. Dat verlangt hij ook niet. Het is deel van hem geworden. "Ik geef nog regelmatig lezingen. En zolang ik dat nog kan, doe ik dat graag", zegt hij. De 76-jarige Alkmaarder is fit, bezoekt de sportschool, vertelt aanstekelijk en met oog voor het heden. Dat kenmerkt de scheidend voorzitter, het is zelfs zijn overtuiging. "Alles wat we doen moet relevant zijn voor déze tijd." (foto bovenaan: gemeente Alkmaar)
