Oorlog en innovatie: van Alkmaar de Victorie én de aanleg van waterlinies

Oorlog heeft door de millennia heen tot heel wat innovaties geleid. Niet alleen wat betreft wapens, machines, tactieken en communicatie, maar natuurlijk ook verdedigingswerken. De Alkmaarse verdediging tijdens het Spaanse beleg in 1573 is volgens het Hoogheemraadschap het allereerste voorbeeld van grootschalig gebruik van water om de vijand te weren.

Toen bekend werd dat de Spanjaarden en hun geallieerden (waaronder ook Nederlanders) in aantocht waren, ging Alkmaar naarstig aan de slag om de verdedigingswerken te verbeteren. Dat was hard nodig. De stadswallen en stadsmuren werden aangepakt, en ook werd het gebied rond Alkmaar voorbereid. Het laagliggende land met meren, poelen en slootjes maakte het verdedigen sowieso al makkelijker, maar als je dan ook nog dijken doorsteekt... Op tekeningen en schilderijen is te zien hoe lastig het was voor de Spanjaarden om de stad aan te vallen. (tekst gaat door onder tekening)



Bij het beleg van Leiden in 1573 en 1574 lieten de verdedigers ook land onder lopen om de Spanjaarden te weren. Bijna precies een eeuw later bewees deze techniek zijn nut ook op nog eens veel grotere schaal, toen een Frans leger van 120.000 man sterk het land binnenviel. In het ‘Rampjaar’ 1672 werd een brede strook land tussen de Zuiderzee en de Biesbosch geïnundeerd. De Oude Hollandse Waterlinie was een feit.

De oude line werd met onder andere forten uitgebreid tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie en was van 1870 tot 1945 in gebruik. Daarbij kwam nog de Stelling van Amsterdam, waarvan de aanleg plaatsvond tussen 1880 tot 1920. Eén van de 45 forten staat in gemeente Alkmaar, bij Markenbinnen. Deze linies werden nooit gebruikt en ze werden ook steeds minder nuttig, gezien de ontwikkelingen in de militaire luchtvaart en gebruik van gepantserde amfibievoertuigen. (tekst gaat verder onder de foto)



Toch werd in de Koude Oorlog in het geheim nog van 1951 tot 1954 de IJssellinie aangelegd. De Russen kwamen nooit, maar de linies bestaan deels nog steeds als UNESCO Werelderfgoed. En gezien de 'ouderwetse' vorm van oorlog voeren in Oekraïne, zijn ze misschien toch niet zo nutteloos als gedacht. Saillant detail is dat zowel de Russen als de Oekraïners dammen hebben opgeblazen om elkaar de doorgang (tijdelijk) te blokkeren.

Maar goed, Alkmaar kwam dus als eerste met het gebruik van militaire waterwerken. (foto: schilderij in Stedelijk Museum)