Donderdagavond presenteert formateur Theo van Eijk zijn bevindingen aan de raadsleden van de gemeente Bergen. De presentatie hoort bij de laatste fase van het formatieproces. De bedoeling is dat er geen coalitie en oppositie worden gevormd, maar dat er vooral wordt samengewerkt dankzij een raadsbreed akkoord. Zo hopen de partijen de omstreden Bergense bestuurscultuur achter zich te laten. Wellicht blijkt deze aanpak de oplossing.
Wanneer coalitiepartijen een akkoord sluiten, heeft de oppositie meestal nog weinig in de pap te brokkelen. Het akkoord is dan al zo dichtgetimmerd, dat er nog weinig ruimte is voor andere afspraken. Dat wil Bergen veranderen met een raadsbreed akkoord, waarbij partijen stemmen op de inhoud. Hierdoor zijn bij ieder besluit andere samenwerkingen mogelijk.
En dat is broodnodig, vindt Mariëlla van Kranenburg van de winnende partij Ons Dorp: "Bij een coalitieakkoord gebeurt het dat partijen - soms tegen hun zin in - voor bepaalde dingen stemmen, puur omdat het zo is afgesproken", zegt ze tegen mediapartner NH Nieuws. "Wij willen bestuurlijke vernieuwing, waarbij we het de ene keer met het CDA eens kunnen zijn en een andere keer met GroenLinks of de PvdA."
Formateur Theo van Eijk zegt dat 'de overgrote meerderheid' van de raadsleden er precies zo over denkt. "Wat ik mooi vind in dit proces, is dat er in de raad een diepgewortelde wens is om het anders te doen. Om niet in een wij-zij-cultuur te belanden, maar de klus samen te klaren."
De Limburge emeritus hoogleraar Arno Korsten (onder meer gespecialiseerd in bestuursrecht) deed onderzoek naar raadsakkoorden versus coalitieakkoorden en naar 'probleemgemeenten'. Bij probleemgemeenten staan de verhoudingen tussen partijen zo op scherp, dat ze het dagelijks bestuur van een gemeente in negatieve zin beïnvloeden.
Volgens Korsten kan een raadsakkoord een 'goede uitgangspositie' zijn om met een schone lei te beginnen. "Een raadsbreed akkoord kan sanerend werken", vertelt Korsten. "Tot een akkoord komen op inhoudelijke gronden is een goed begin om oud zeer achter je te laten." Hierbij zet hij de kanttekening dat politiek 'mensenwerk' is: "Ook bij een raadsakkoord steken spanningen soms weer de kop op."
Toch ervaart Korsten in de praktijk dat dit bij veel gemeenten niet zo hardnekkig is: "Met een beetje nuchterheid en goede wil lukt het partijen meestal wel zich over het verleden heen te zetten." Formateur Van Eijk verwacht dat dit ook het geval zal zijn in Bergen: "Natuurlijk komen momenten waarbij partijen teruggrijpen op hoe het eerder ging, maar dan is het aan het collectief om terug te gaan naar hoe het wel moet." Liever staat hij niet al te lang bij stil bij scenario's waarin het in Bergen niet uitpakt zoals beoogd: "Het is een positief proces en ik heb er oprecht een goed gevoel bij."
Naast een nieuwe manier van besturen, wil de Bergense raad dat inwoners de komende vier jaar beter bij plannen betrokken worden. Dat is ook een grote wens van inwoners: in 2019 schreven zij nog een brief aan de commissaris van de koning waarin ze hulp vroegen bij de vertrouwensbreuk tussen de politiek en de inwoners.
Het gesprek aangaan met bewoners moet die vertrouwensbreuk oplossen. Aan de hand van een voorbeeld legt Van Eijk uit: "Stel dat er in Bergen een nieuwe sporthal moet komen. Vroeger werd dan door de gemeente eerst gewerkt aan een plan en pas daarna een participatieavond gehouden voor inwoners." Dit proces wordt omgekeerd, aldus de formateur. "Dus: eerst informatie inwinnen bij omwonenden en sportclubs. Pas daarna vellen de partijen een oordeel en daarna wordt begonnen aan de uitvoering."
Maar hoe werkt zoiets in de praktijk? Korsten schreef zijn proefschrift over inspraak van burgers in de gemeentepolitiek en vertelt dat het belangrijk is om inwoners vroeg bij een plan te betrekken: "Bergen heeft geen goede past performance op dit gebied. Als burgers niet op tijd worden gehoord, leidt dit vaak tot besluiten waar zij niet blij mee zijn."
Met als gevolg dat vergevorderde plannen uiteindelijk alsnog sneuvelen bij de Raad van State. Een gemeentebestuur kan nooit iedereen blij maken, benadrukt Korsten, maar door het gesprek aan te gaan kunnen conflicten worden voorkomen. "Als je aan je inwoners uitlegt waarom je uiteindelijk voor een bepaald besluit gaat, hebben zij hier veel vaker begrip voor." De emeritus hoogleraar is positief over de plannen van de Bergense raad, maar zegt dat het echte werk nog moet beginnen: "Een raadsakkoord is geen toverstokje dat alle problemen wegtovert."
Hij vergelijkt het met een huwelijk: "Een huwelijk is meer dan de eerste week waarin je beloftes aan elkaar doet. Daarna moet je eraan blijven werken dat je die beloftes ook waarmaakt. Zo is het ook met het akkoord." Donderdagavond om 19:00 uur presenteert formateur Theo van Eijk zijn bevindingen aan de raadsleden. Er wordt al gezocht naar geschikte wethouders die plaatsnemen in het college.
