De Radboud Universiteit in Nijmegen gaat een onafhankelijk onderzoek uitvoeren naar de rol van de gemeenten bij het beroven van joodse inwoners in Noord-Holland Noord van hun vastgoed in de Tweede Wereldoorlog. Het wordt een vervolg op een verkennend onderzoek dat het Regionaal Archief vorig jaar al heeft uitgevoerd op verzoek van de gemeenten Bergen en Alkmaar. Het onderzoek wordt begeleid door het Regionaal Archief.
De focus van het onderzoek ligt op de rol van de gemeenten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in de onteigening van het joodse bezit en de afhandeling van deze kwestie na afloop van de oorlog. Joodse inwoners werden gedwongen hun woningen te verlaten en het onroerend goed in hun bezit werd onteigend en veelal doorverkocht.
Onderzoeksjournalisten van Follow the Money en datajournalistiek onderzoeksplatform Pointer (KRO-NCRV) brachten in juni vorig jaar de bedenkelijke rol voor het voetlicht van het notariaat in Nederland bij het beroven van de Joodse bevolking van haar bezittingen, waaronder huizen en ander vastgoed. Joodse eigenaren van vastgoed werden tijdens de Tweede Wereldoorlog uit hun huizen gejaagd, opgepakt en op transport gezet (of doken onder) en hun verlaten woningen werden verkocht.
De Duitse bezetter werd financieel flink wijzer van de roof, maar ook honderden makelaars, notarissen, tussenpersonen en nieuwe eigenaren verrijkten zich ermee. Bestolen families kregen na de bevrijding zelden hun bezit terug. Zij moesten zelf procederen en liepen tegen een muur van onbegrip op bij justitie. De Nederlandse rechtspraak had na de oorlog weinig op met de Joodse bevolkingsgroep en vertoonde een grote mate van willekeur.
Een inventarisatie uit 1952 zou hebben uitgewezen dat bij het merendeel van de panden in onze regio rechtsherstel zou hebben plaatsgevonden. Het recente verkennende onderzoek van het Regionaal Archief wees in grote lijnen uit dat de gemeenten Bergen en Alkmaar zichzelf niet hebben verrijkt met de beroving. Zij handelden destijds volgens de toen geldende regels. Volgens de toenmalige wetten heeft toen wel rechtsherstel plaatsgevonden, maar de joodse gedupeerden en nabestaanden zullen dit amper als een fatsoenlijk rechtsherstel hebben ervaren. Wat toen rechtsherstel werd genoemd, wordt nu meer gezien als een harteloze en onrechtvaardige behandeling. Directeur Paul Post van het Regionaal zei daarover vorig jaar: "Zeker vanuit onze huidige optiek was het eerder een 'administratief' rechtsherstel dan een 'moreel' rechtsherstel."
Voor enkele panden was nog vervolgonderzoek nodig naar de eigendomsgeschiedenis. Naar aanleiding van dit eerste onderzoek is door (toenmalig) burgemeester Roemer van Alkmaar het besluit genomen een onafhankelijk vervolgonderzoek uit te laten voeren naar de losse eindjes in zijn gemeente, met het Regionaal Archief als penvoerder. De gemeente Den Helder, die ook al een initiatief had genomen tot een onderzoek, gaf direct aan te willen participeren in dit onderzoek.
Ook vanuit andere gemeenten bestond hiervoor belangstelling. Inmiddels hebben alle gemeenten die zijn aangesloten bij het Regionaal Archief Alkmaar aangegeven mee te willen doen. Joodse organisaties uit de regio wordt gevraagd zitting te nemen in een klankbordgroep. De resultaten worden over een half jaar verwacht.
